Senin, 07 Juli 2014



1.      Budaya sebagai Sistem Mediasi
Teori budaya sebagai kegiatan mediasi antara masyarakat dan dunia yang mereka tempati (secara mental dan fisik) merupakan perpanjangan dari bangsa bahasa sebagai sistem mediasi. Hal ini didasarkan pada kesamaan alat dan tanda-tanda (kata termasuk di dalamnya) dan dibangun di atas metafora itu, terutama pada gagasan bahwa bahasa merupakan hasil sejarah dan oleh karena itu sesuatu yang harus dipahami dalam konteks proses yang diproduksi itu (Rossi-Landi 1973:79). Pandangan instrumental bahasa menyiratkan bahwa teori bahasa sebagai sistem klasifikasi, karenanya mengakui bahwa ekspresi linguistik memungkinkan kita untuk mengkonseptualisasikan dan merenungkan peristiwa serta memberikan kita cara untuk bertukar ide dengan orang lain. Tapi hal ini juga mengasumsikan bahwa ekspresi linguistik yang tidak hanya representasi realitas eksternal; mereka adalah bagian dari kenyataan itu dan alat-alat aksi di dunia. Untuk berbicara bahasa sebagai aktivitas mediasi, itu berarti berbicara bahwa bahasa merupakan alat untuk melakukan hal-hal di dunia, untuk mereproduksi seperti mengubah realitas. Hal itu dilakukan melalui bahasa bahwa kita membuat teman-teman atau musuh, memperburuk atau mencoba untuk memecahkan konflik, belajar mengenai masyarakat kita dan mencoba untuk menyesuaikan diri dengan hal tersebut atau bahkan mengubahnya. Teori bahasa sebagai mediasi sistem dan berbicara seperti aktivitas mediasi yang berada dekat dengan teori bahasa yang disajikan oleh pidato bertindak teori.

Sabtu, 05 Juli 2014

analisis geguritan






Donya Kakehan Guyu
                                                                                                           
Dening : Umi Kulsum

Aku tansah nonton film kartun mawa proyektor
Ing sadhengah panggonan ing tembok-tembok
Ing langit ing kaca-kaca pangilon
Ing wayah esuk, ing awan, ing bengi
Kang rame utawa sepi
Ing filem-filem kartun mau
Tansah ana aku ana kowe ana sapa wae
Ora mesthi ana guyu senajan lucu
Siji loro lara untu nggeget-nggeget
Driji karemet-remet, greget-greget
Gelem ora gelem kudu tansah kasawang
Gumawang ing awang-awang
Dina-dinaku bengi-bengiku ora uwal
Tontonan filem-filem kartun
Aku ana ing kono kowe aja ing kono
Babar pisan ora lucu
Ndonya wis kakehan guyu
Lan uga akeh mecucu nesu







Puisi merupakan sebuah struktur yang kompleks, maka untuk memahaminya perlu dianalisis sehingga dapat diketahui bagian-bagian  serta jalinanya secara nyata. Puisi adalah sebab yang memungkinkan timbulnya pengalaman. Karya satra itu ta hanya merupakan satu system norma, melainkan terdiri dari beberapa strata (lapis) norma. Lapis norma  adlah lapis bunyi maksudnya bila orang membaca puisi maka yang terdengar itu ialah rangkaian bunyi yang dibatasi jeda pendek, agak panjang, dan panjang.
1.      Lapis bunyi
Lapis bunyi adalah semua satuan bunyi yang berdasarkan konvensi bahasa tertentu. Hanya saja dalam puisi pembicaraan lapis bunyi haruslah ditujukan pada bunyi-bunyi atau pola bunyi yang bersifat khusus, yaitu yang dipergunakan untuk mendapatkan efek puitis atau nilai seni. Misalnya dalam baris  9 dan 10 pada kata nggeget-nggeget, karemet-remet, greget-greget.
2.       Lapis Arti
Lapis arti itu berupa rangkaian fonem, suku kata, kata, frase dan kalimat.  Semua itu merupakan satuan-satuan arti. Dalam tiap baris suatu puisi itu pasti terdapat makna tersendiri.

Aku tansah nonton film kartun mawa proyektor
Ing sadhengah panggonan ing tembok-tembok
Ing langit ing kaca-kaca pangilon
Ing wayah esuk, ing awan, ing bengi
Kang rame utawa sepi
Ing filem-filem kartun mau
Tansah ana aku ana kowe ana sapa wae
Ora mesthi ana guyu senajan lucu
Siji loro lara untu nggeget-nggeget
Driji karemet-remet, greget-greget
Gelem ora gelem kudu tansah kasawang
Gumawang ing awang-awang
Dina-dinaku bengi-bengiku ora uwal
Tontonan filem-filem kartun
Aku ana ing kono kowe aja ing kono
Babar pisan ora lucu
Ndonya wis kakehan guyu
Lan uga akeh mecucu nesu



Ketidaklangsungan ekspresi itu menurut Riffaterre (1978:2) disebabkan oleh tiga hal, yaitu penggantian arti (displacing of meaning), penyimpangan arti (distorting of meaning), dan penciptaan arti (creating of meaning).
a.       Aku tansah nonton filem mawa proyektor artinya aku nonton filem melalui proyektor
b.      Ing sadhengah panggonan ing tembok-tembok artinya disetiap tempat dan juga tembok-tembok
c.       Ing langit ing kaca-kaca pangilon artinya langit itu seperti kaca yang untuk melihat diri kita sendiri
d.      Ing wayah esuk, ing awan, ing bengi artinya bahwa disetiap pagi, siang dan malam
e.       Kang rame utawa sepi artinya entah rame atau sepi
f.       Ing filem-filem kartun mau artinya difilm kartun tersebut
g.      Tansah ana aku, ana kowe lan sapa wae artinya disitu sepertia ada aku, kamu dan siapa yang ada disitu
h.      Ora mesthi ana guyu senajan lucu artinya tidak bisa tertawa meskipun itu hal yang lucu
i.        Siji loro lara untu nggeget-nggeget artinya satu dua sakitnya semakin terasa
j.        Driji karemet remet, greget-greget artinya sampai-sampai tangan digigit dengan sekuatnya karena terlalu gemesnya
k.      Gelem ora gelem kudu tansah kesawang artinya mau tidak mau harus kelihatan
l.        Gumawang ing awang-awang artinya masih terlihat diangan-angan
m.    Dina-dinaku bengi-bengiku ora uwal artinya hari-hariku tidak begitu memuaaskan
n.      Tontonan filem-filem kartun artinya yang dilihat hanya seperti itu
o.      Aku ana ing kono kowe aja ing kono artinya aku ada disitu kamu jangan disitu juga
p.      Babar pisan ora lucu artinya tidak ada yang lucu sama sekali
q.      Donya wis kakehan guyu artinya dunia ini sudah terlalu banyak tertawa sehingga semua seperti ini
r.        Lan uga akeh mecucu nesu artinya dan banyak yang membangkang dan tidak peduli terhadap dunianya









1.      Penggantian arti
Penggantian arti adisebabkan oleh penggunaan metafora dan metonimi ( bahasa kiasan ). Misalnya :
Aku tansah nonton film kartun mawa proyektor
Ing sadhengah panggonan ing tembok-tembok
Ing langit ing kaca-kaca pangilon
Ing wayah esuk, ing awan, ing bengi
Kang rame utawa sepi
           
            Maksudnya bahwa dunia itu seperti filem kartun yang bisa dilihat dengan kaca-kaca yang biasa kita gunakan jika kita dapat menyadari itu.
2.      Penyimpangan arti
Arti dari puisi tersebut menyimpang atau memencong dari bahasa yang tertulis disitu. Penyimpangan arti itu meliputi tiga hal yaitu ambiguitas, kontradiksi dan nonsense.
Misalnya :
Ora mesthi ana guyu senajan lucu
Siji loro lara untu nggeget-nggeget
Driji karemet-remet, greget-greget
Gelem ora gelem kudu tansah kasawang
Gumawang ing awang-awang
Dina-dinaku bengi-bengiku ora uwal
Tontonan filem-filem kartun
Aku ana ing kono kowe aja ing kono
Babar pisan ora lucu
Ndonya wis kakehan guyu
3.      Penciptaan arti
Sarana-sarana penciptaan arti diantaranya yaitu sajak (rima), enjambernment, homologue, dan tipografi. Persajakan atau rima itu secara linguistic tidak mempunyai arti , tetapi menimbulkan makna intensitas dalam puisi.

Misalnya dalam kata babar pisan ora lucu dan ndonya wis kakehan guyu pasti seorang penulis dan paembaca dalam mengartikannya berbeda tidak bakal bisa sama.

lagu dolanan



Jago Kate
Jago kate te te te
Kukukluruk … kok
Amecece ce ce ce
Kukukluruk
Dibalang watu bocah kuncung
Keok … kena telehe
Njranthal … pelayune
Mari umuk mari ngece
Si kate katon nyekukruk

PADANG MBULAN
Yo, poro konco dolanan ning jobo
Padang mbulan, padange koyo rino
Rembulane sing ngawe-awe
Ngelingake ojo podo turu sore

JAMURAN
Jamuran... jamuran...ya ge ge thok...
jamur apa ya ge ge thok...
Jamur payung, ngrembuyung kaya lembayung,
sira badhe jamur apa?

KODOK NGOREK
Kodok ngorek kodok ngorek ngorek pinggir kali
teyot teblung teyot teblungteyot teyot teblung
Bocah pinter bocah pinter besuk dadi dokter
bocah bodho bocah bodho besuk kaya kebo

KIDANG TALUN
Kidang talun
mangan gedang talun
mil kethemil...mil kethemil...
si kidang mangan lembayung

DONDHONG APA SALAK
dhondhong apa salak dhuku cilik cilik
gendong apa mbecak mlaku thimik thimik
adhik ndherek ibu tindak menyang pasar
ora pareng rewel ora pareng nakal
mengko ibu mesthi mundhut oleh-oleh
kacang karo roti adhik diparingi

PITIK TUKUNG
Aku duwe pitik, pitik tukung..
saben dina, tak pakani jagung
petok gogok petok petok ngendhog siji,
tak teteske...kabeh trondhol..dhol..dhol..
tanpa wulu..megal-megol.. gol.. gol.. gawe guyu...

JARANAN
jaranan-jaranan... jarane jaran teji
sing numpak ndara bei
sing ngiring para mantri
jeg jeg nong..jeg jeg gung
prok prok turut lurung
gedebug krincing gedebug krincing
prok prok gedebug jedher

GUNDHUL-GUNDHUL PACUL
Gundhul gundhul pacul cul, gembelengan
nyunggi nyunggi wakul kul, petentengan
wakul ngglimpang, segane dadi sak latar
wakul ngglimpang, segane dadi sak latar

MENTHOK-MENTHOK
Menthok, menthok, tak kandani mung lakumu,
angisin-isini mbok yo ojo ngetok,
ono kandhang wae enak-enak ngorok,
ora nyambut gawe
menthok, menthok ...
mung lakukumu megal megol gawe guyu

GAMBANG SULING
Gambang suling, ngumandhang swarane
tulat tulit, kepenak unine
uuuunine.. mung..nreyuhake ba-
reng lan kentrung ke-
tipung suling, sigrak kendhangane

SUWE ORA JAMU
Suwe ora jamu
jamu godong tela
suwe ora ketemu
ketemu pisan gawe gela

TAK LELO LELO LEDUNG
tak lelo lelo lelo ledung...
cup menenga aja pijer nangis
anakku sing ayu rupane
nek nangis ndak ilang ayune
tak gadang bisa urip mulyo
dadiyo wanita utomo
ngluhurke asmane wong tua
dadiyo pendekaring bangsa
cup menenga anakku
kae bulane ndadarikaya ndas butho nggilani
agi nggoleki cah nangis
tak lelo lelo lelo ledung
cup menenga anakku cah ayu
tak emban slendang batik kawung
yen nangis mudak gawe bingung
tak lelo lelo ledung..

teks pranatacara......



Assalaamu’alaikum warahmatullaahi wabarakaatuhu,

Innalhamdalillaah, nahmaduhu wanasta’inuhu wanastaghfirruhu, wana’uudzubillahi min syuruuri anfusina wa min sayyiati a’maalina, may yahdihillahu fala mudzillalah wa may yudlill fala haadiyalah, asyhadu an-laailaaha illallaah wahdahu laa syariikalahu wa asyhadu anna muhammadan ‘abduhu warasuuluhu. Amma ba’d.
Para pinisepuh saha para sesepuh ingkang satuhu kinabekten rahimakumullah;
Para pangemban pangembating praja tuwin satriyaning negari minangka pandam pandoming kawula ingkang pantes sinudarsana;
Para alim, ulama, saha para kyai ingkang lebda ing pamawas ingkang tansah tinuladha dening para ummat, langkung-langkung wabil khusus dhumateng panjenenganipun almukarrom ……………………….. (nama tokoh yang akan memberikan pengajian/tausyiyah) ingkang tansah kita antu-antu wedharing wursita aji, ingkang dipun mulyaaken Allah;
Para bapak sumrambah para ibu saha para sedherek sedaya kaum muslimin lan muslimat rakhimakumullah.
Langkung rumiyin sumangga kula dherekaken sami manengku puja puji, ngunjukaken raos syukur dhateng ngarsanipun Allah SWT ingkang dumugi ing titiwanci menika taksih kepareng paring nugraha kawilujengan dhumateng panjenengan sedaya dalasan kula, saha awit paringipun sak sae-saenipun ni’mat arupi iman lan Islam. Innalhamda lillaah.
Shalawat saha salam mugi tansah katetepna dhumateng junjungan kita nabi agung Muhammad SAW, para garwa saha putra, para keluarganipun saha para sahabatipun, saengga benjang ing yaumul akhir mugi-mugi kita tansah pikantuk syafaatipun.
Para Bapak, para ibu kaum muslimin lan muslimat rahimakumullah. Keparenga langkung rumiyin kula minangka jejering pambiwara ingkang kapiji nderekkaken titi laksananing adicara Pengaosan …………………, nyuwun lumunturing sih samodra pangaksami, denea kula cumanthaka nggempil kamardikan saha munggel pangandikan sawetawis, kinarya amurwakani adicara pengaosan ing ndalu punika. Sak lajengipun, keparenga kula badhe hangaturaken menggah urut reroncening adicara Pengaosan ………………… ing titi wanci punika ingkang sampun rinacik saha rinantam kirang langkung mekaten :
   1. Adicara angka sepisan Pambuka
   2. Kalajengaken adicara ingkang angka kalih, Waosan Kalamullah ingkang sampun sinerat ing Pustaka Suci Al-Qur’an, ingkang samangke badhe kasarirani dening sedherek ……….
    3.Ndungkap adicara ingkang angka tiga, atur pambagyaharja ingkang hamengku gati, ingkang badhe kasarirani sedherek/bapak ……………………… (ketua panitia atau yang ditunjuk)
    4.Adicara ingkang angka sekawan, wedharing pangandikan saking panjenenganipun Bapa/Ibu/Kyai …………. (biasanya pejabat tertinggi di lingkungan sini atau orang yang ditokohkan dalam kesempatan pengajian ini).
    5.Wondene adicara ingkang angka gangsal, minangka wigatosing pepanggihan dalu punika, nun inggih  Wedharing Pengaosan arupi tausyiyah ingkang badhe kaparingaken dening almukarrom …………………… (sebut nama beserta gelar dan status keagamaannya, misalnya kyai haji atau apa…)
    6.Minangka pungkasaning titi laksana pengaosan nun inggih panutup.
Hadhirin wal hadhirat, kaum muslimin lan muslimat rahimakumullah, mekaten menggah urut reroncening titi laksana adicara Pengaosan ………….. ing dalu punika. Mugi-mugi adicara ingkang sampun karantam menika sageta lumampah kanti rancag winantu barakahipun Gusti Allah SWT. Awit saking menika, sumangga kita sareng-sareng ngaturaken pandonga dhumateng ngarsanipun Gusti Allah SWT mracihnani bilih pepanggihan dalu punika tumunten kawiwitan. Kinarya murwakani adicara pengaosan menika, sumangga kita ngunjukkaen do’a kanti waosan ………………….. (basmalah atau bacaan ummul kitab atau dengan do’a lainnya).